اجزای تشکیل دهنده ساز سه تار
ساز سه تار به جهت ویژگی‌های خاص خود و صدای گوش‌نوازی که دارد، همیشه مورد توجه عموم مردم از گذشته‌ها تا به امروز بوده است. اجزای تشکیل دهنده این ساز عبارتند از:
کاسه سه تار کاسه‌ای گلابی شکل است و معمولا از چوب گردو و یا توت ساخته می‌شود. کاسه‌های سه تار را گاهی به صورت یک تکه و گاهی نیز از ترک‌های متصل شده به یکدیگر می‌سازند. البته برای زیبایی بیشتر با استخوان و یا صدف، تزئین می‌کنند. لازم به ذکر است که صفحه ساز نیز دقیقا روی همین کاسه گلابی شکل قرار می‌گیرد.
از دیگر اجزای سه تار سیم‌گیر است. سیمگیرها در قسمت انتهایی بدنه کاسه ساز قرار می‌گیرد و جنس آن‌ها از استخوان و یا چوب است. وظیفه سیمگیرها، نگهداری از گره انتهایی سیم‌های سه تار است.
خرک از دیگر اجزای سه تار است که جنس آن از چوب و دارای طول 4 سانتی‌متر و ارتفاعی در حدود 7 میلی‌متر است. روی خرک، شیارهای کم‌عمقی تراشیده می‌شود که این شیارها، محلی برای عبور سیم‌ها و همچنین جدا نگه داشتن آن‌ها از یکدیگر است.
در ادامه کاسه سه تار، دسته ساز تعبیه شده است. دسته ساز سه تار از یک طرف به کاسه و از طرف دیگر هم به سرپنجه اتصال یافته است. این دسته که جنس آن از چوب است، به شکل لوله‌ای کاملا توپر و معمولا با قطری 5.2 سانتی متر و طولی در حدود 45 تا 50 سانتی متر است. روی دسته ساز، دستان‌ها و یا پرده‌ها تعبیه شده‌اند. نوازندگان روی این قسمت انگشت‌گذاری می‌کنند.
سرپنچه و گوشی‌ها از دیگر اجزای سه تار هستند. جنس هر دو آن‌ها نیز از چوب است. محل قرار گرفتن سرپنجه، در قسمت ابتدایی طول دسته سه تار است. محل قرار گرفتن گوشی‌های سه تار نیز در بالاترین قسمت ساز سه تار و دقیقا روی سر پنجه است. سه تار 4 گوشی دارد و سیم‌های سه تار به دور گوشی‌ها پیچانده می‌شوند و عملیات کوک کردن سه تار نیز از طریق سفت و شل کردن سیم‌های سه تار صورت می‌گیرد.
شیطانک قطعه‌ای چوبی و بسیار باریک و کوچک است که محل قرار گرفتن آن بین سرپنجه و دسته ساز است. روی شیطانک، شیارهایی وجود دارد و هر کدام از سیم‌های سه تار از درون این شیارها عبور می‌کنند و به سمت گوشی‌های سه تار هدایت می‌شوند.
از دیگر اجزای مهم ساز سه تار پرده یا دستان‌ها است که تعداد آن‌ها از 25 تا 28 عدد است. جنس پرده‌ها از قدیم‌الایام زه بوده است اما امروزه از نایلون هم استفاده می‌شود. پرده‌ها در دسته‌های سه تایی و چهارتایی بسته می‌شوند.
سخن پایانی
در این مقاله با عنوان چرا سه تار چهار تار دارد، توضیح داده شد که در ابتدا سه تار واقعا 3 سیم تار داشته است اما بعدها فردی به نام مشتاق علیشاه یک سیم چهارمی را به سیم‌های سه تار اضافه کرده است؛ اما با این وجود این ساز اصیل ایرانی با همان نام قدیمی خود شناخته می‌شود.
همچنین دراین مقاله هر کدام از اجزای سه تار که شامل: کاسه ساز، سیم گیر سه تار، خرک سه تار، دسته ساز، سرپنجه و گوشی، شیطانک، دستان‌ها یا پرده می‌شوند مورد بررسی کامل قرار گرفتند.
