با اجزا و قسمتهای مختلف تمبک آشنا شوید

تمبک

کلمه “tombak” از دو کلمه جداگانه آمده است: “tom” و “bak”. “تام” ضرباتی است که در وسط پوست قرار دارد و “باک” ضعیف تر زده شده ای است که در طرف پوست قرار دارد.
تنبک در فرهنگها، اشعار، آثار موسیقی دانان بصورت "تمبک" ، "تنبک" ، "دُمبک" ، "دُمبال" ، "خُنبک" استفاده شده است.
تمبک همچنین در برخی از موسیقی های منطقه ای ایران مانند موسیقی لرستان پخش می شود. علاوه بر این ، تمبک نقش مهمی در موسیقی سبک یا موسیقی “motrebi” ایفا می کند. به نظر می رسد این ساز به دلیل شکل و نوع بازی کاملاً ایرانی است. اگرچه تایمپو که در جنوب ایران و برخی از کشورهای عربی نواخته می شود مانند تمبک روی پای نوازنده قرار گرفته است ، اما شیوه نواختن آنها با یکدیگر بسیار متفاوت است.

 

ساختار

تنبک از جنس چوب درختان گردو ، توت ، افرا و چوب درختان جنگلی و سیاه ساخته می شود معمولا این چوب باید حدود 1 تا دو سال در سایه نگهداری شود و برای آنکه بعدها انحنا پیدا نکند آن را در دیگ آب می جوشانند و به مدت 15 روز در پهن خشک نگه می دارند این عمل علاوه بر خشک کردن چوب ، مقاومت آن را نیز بیشتر می کند.
ساختمان کلی تنبک متشکل از چهار بخش دوره، تنه، نفیر، دهانه کوچک یا کالیبر میباشد.

دوره یا دهانه ی بزرگ : 
آن قسمت از تمبک که پوست روی آن کشیده می شود (در متون کتاب های قدیمی به این قسمت فراخ تمبک نیز گفته می شود.) جنس پوست می تواند متفاوت باشد و از پوست بز ، میش ، بره یا پوست ماهی می توان استفاده کرد ، جهت کارایی بیشتر و مرغوبیت ، پوست باید کهنه باشد. پوست تمبک تکنواز باید از پوست تمبک ارکستر نازکتر باشد. اندازه ی دهانه برای تمبک های مختلف ، متفاوت می باشد ، معمولا قطر دهانه یا دوره حدود 24 سانتی متر است و در تمبک تکنواز قطر آن از بیرون 22 و از داخل 18 سانتی متر است.همچنین طول تنه به طور تقریبی 21 سانتی متر می باشد. جهت یکسان بودن صدا در تمام نقاط دهانه باید کاملا گرد باشد. 

تنه :
این بخش کاسه ی طنین ضرب یا تمبک را تشکیل می دهد و استوانه ای با حجم بیشتر نسبت به سایر بخش های ساز می باشد. طول این قسمت در تمبک تکنواز 18 سانتی متر و در تمبک کنسرت تقریبا 28 سانتی متر می باشد برای جلوگیری از لغزش هنگام نواختن ، شیارهایی روی این قسمت ایجاد می شود
نفیر یا گلو :
همچنان که از نامش پیداست وظیفه ی این قسمت خارج کردن صدای تولید شده است و همان قسمت باریک و فرو رفتگی ایی می باشد که در بغل نوازنده می نشیند. قطر بیرونی آن 18 سانتی متر و طول آن تا دهانه کوچک حدود (از تنه) حدود 26 سانتی متر است. نفیر از داخل شیپور مانند است و دهانه کوچک تر این شیپور به تنه متصل است تا صدا را بهتر هدایت کند.
دهانه کوچک یا کالیبر : 
آخرین بخش تمبک می باشد و صدای تولید شده از ضرب بر روی پوست پس از گذر از نفیر از این بخش خارج می شود.در تمبک ارکستر قطری برابر با 22 و در تمبک تکنواز قطری برابر با 18 سانتی متر دارد
 

نت نویسی

تمبک در هنگام نواختن ،به طور افقی روی ران نوازنده نشسته قرار می گیرد و او دست چپ خود را در بالا و دست راست خود را در کنار راست تمبک قرار می دهد و با انگشتان ،نرمه و تمام دست خود را بر قسمت های مختلف (مرکز ،میان ،کنار )پوست می کوبد.
از آن جا که وسیله کوبیدن روی تمبک انگشتان است و بدین وسیله نوازنده تمبک قادر است بر روی تمبک ریزه کاری و شیرین کاری های فراوان اعمال کند ،می توان از آن به عنوان “تکنواز” استفاده های شایان و جالب نمود.

نقش همنوازی در تمبک نه فقط همراهی ساز یا آواز و تامین و نگهداری “ضرب” موسیقی است ، بلکه طی ۲۵ سال اخیر به ابتکار حسین تهرانی و همکاری دیگران ارکستری ملقب به “گروه تمبک نوازان” تشکیل شده و قطعه های متعددی اجرا کرده اند.
به دلیل اینکه سن فرا گیری تمبک از سن ۴ سالگی تا ۸۰ سالگی می باشد ، سایز های مختلفی همراه با وزن های مختلفی وجود دارد که هنرجو با هر سن و قدرتی بتواند تمبک بزند.
تمبک بر خلاف اکثر ساز ها از نت های متداول دو ،ر ،می و … استفاده نمی شود و نت هایی که برای آموزش تمبک استفاده می شوند ،اشکالی هستند که به نوعی قرار داد بین نوازندگان تمبک گذاشته شده است.
 
نت نویسی:
نت نویسی در تنبک بر اساس سه خط حامل می باشد و دایره تمبک را به سه بخش : میانه ، مرکزی و کناره تقسیم می کنند اما در مکتب بهمن رجبی که بسیاری از مدرسان از کتاب ها و مراجع ایشان برای آموزش استفاده می نمایند از یک خط استفاده شده است که روش یادگیری آن نیز ساده تر می باشد.
 
 

نوازندگان شاخص تمبک

از قدما می‌توان از حاجی خان ضرب گیر ، عیسی آقا باشی، رضاقلی خان نوروزی، ابوالحسن صبا (معلمِ حسین تهرانی)، مسعود خان، شعبان قناری ،مهدی قیاسی، رضا روانبخش و عبدالله دوامی نام برد.
و از معاصرین تمبک نواز :
حسین تهرانی
جهانگیر ملک
امیر ناصر افتتاح
بهمن رجبی